هر لحظه به شکلی بت عیار بر آمد، درباره "مارمولک"، شهرام عديلي پور

مارمولک فیلمی خوش ساخت ، سرگرم کننده و جذاب و فریبنده است. اگر از واکنش های تند و انتقاد آمیز برخی عناصر بسیار مرتجع و واپس گرای روحانیت و جنجال و غوغای روزنامه های راست گرا و محافظه کار که در برابر هر پدیده ی نو و هر چه مخالف شان باشد سخت موضع می گیرند و از اتفاق بهترین تبلیغ برای این فیلم هستند بگذریم ( البته شاید برخی از آن ها در راستای خدمت به فیلم ، آگاهانه و با هدف جلب تماشاگر و تبلیغ ، دست به این کار می زنند و خود از دوستان و شریکان تهیه کنندگان فیلم اند که این نقش آفرینی به آن ها واگذار شده است ) این فیلم درست در جهت سیاست های نظام جمهوری اسلامی ست و بخشی از پروژه ی اصلاحاتی ست که برای افزودن بر طول عمر رژیم در نظر گرفته شده است.
فیلم چنان که قشریان محافظه کار پنداشته اند و از ترس به خطر افتادن موقعیت لرزان شان ، دست پاچه و شتاب زده به سمت آن هجوم آورده اند نه در جهت توهین به روحانیت و قداست زدایی از آن که درست در جهت قداست بخشیدن بیش تر آن ست . این که درست در همین شرایط فیلم نامه ی جدید محسن مخملباف و بهمن فرمان آرا آن هم توسط وزارت ارشاد اصلاح طلب و اهل مدارا و تساهل رد می شود ، پرسشی جدی پیش می آورد که اگر مارمولک فیلمی ضد روحانیت ست چرا نه تنها توقیف نمی شود بل که در بهترین فصل سال و در سینماهای سراسر کشور و در هر شهر در چند سینما به طور هم زمان به نمایش در می آید ؟
در طول تاریخ ما و در تمام فرهنگ مان جای نقد جدی و بنیادی نسبت به نهاد روحانیت خالی بوده و هست ، البته به جز برخی اندیشه های حافظ و خیام که آن جا هم کار تا انتها پیش نمی رود و نیمه کاره رها می شود ، آن وقت چه طور ممکن ست در نظامی ایدئولوژیک و تکیه زده بر روحانیت نقد نهادی که تا به حال هزار سال به تاخیر افتاده آغاز شود ؟ مگر به قول معروف چاقو دسته ی خودش را می برد؟ در فیلم مارمولک هم مانند زیر نور ماه به یک سری انتقاد سطحی و آبکی و چند متلک و کنایه ی بی خطر در قالب طنز که هیچ راهی به دهی نمی برد و کمی آسان گیری و تساهل در اعتقادات دینی بسنده می شود که روزانه در محاورات مردم کوچه و بازار بسیار تند تر و گسترده تر از آن به چشم می خورد . در عوض شخصیت روحانی واقعی فیلم که در بیمارستان بستری ست در چنان هاله ای از قداست و معنویت نشان داده می شود که به پیامبران و اولیای خدا پهلو می زند . چهره ای آرام و با وقار و خوش تراش با کلامی شمرده و لبخندی ملیح و دل نشین بر لب ، همراه موسیقی ای دل انگیز و معنوی در پس زمینه و رفتاری انسانی و مدارا جویانه و بسیار به دور از تعصب و سخت گیری و تنگ نظری و زهد با سیمایی عارفانه که جلوه ای از تشخص عاشقانه و اهل ذوق و هنر اش در کتاب شازده کوچولو خواندن اش پیداست و از تنهایی آدم ها در رنج ست و آن گاه که به نماز می ایستد صحنه از نور خدا پر می شود و حالتی می رود که محراب به فریاد می آید . سرانجام هم تاثیری ژرف بر رضا مارمولک می گذارد که او در پایان فیلم پس از مدتی که در لباس روحانیت به سر می برد وتحت تاثیر همان حرف ها دچار تحول شخصیت می شود و زمانی که ماموران برای دست گیری اش به مسجد می روند در حالی که عبا و عمامه و قبا را به پسرکی که نماد معصومیت و پاکی ست با آرامش و اندوه و تامل و حالی دگرگون تحویل می دهد و در صحنه ای که شبیه مراسم آیینی و معنوی ست با چهره ای استوره ای و قهرمان رو به پسرک می گوید : « این لباس آدم را عوض می کند » .

منوچهر محمدی تهیه کننده ی فیلم که خود آخوندی بی عبا و عمامه است پس از سرمایه گذاری روی فیلم زیر نور ماه و فراهم کردن امکانات تولید آن به دلیل روابطی که با ساخت قدرت و نقشی که در شبکه ی در هم تنیده ی آن دارد این بار با مزه ای که هنوز از جهت تهیه ی آن فیلم زیر دندان اش ست و با سفارش و تشویق آقایان دست به کار تهیه و تولید مارمولک شده است .

با همه ی این ها مارمولک با استقبال گسترده ی مردم مواجه شده است و بی شک یکی از پر فروش ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران خواهد شد و عللی که باعث چنین اتفاقی شده را می توان به این ترتیب خلاصه کرد : یکی بازی درخشان و خوب پرویز پرستویی ، دوم فیلم نامه ی منسجم و خوب و استفاده ی درست و به جا از طنز که باعث شده مارمولک فیلمی خوش ساخت از کار در آید، سوم فضای ملتهب ، گرفته ، سرخورده ، مایوس و غم با ر جامعه که به شدت نیاز به شادی و شوخی و خنده دارد و سرانجام عبور مارمولک از خطوط قرمز و مناطق ممنوعه ای که تا پیش از این در چنین افق گسترده ای امکان نداشته و جز در زمزمه های در گوشی و محفلی و نجواهای درون خانه ای ممکن نبوده است . نمونه ی چنین اتفاقی را می توانیم در فضای به نسبت بازی که پس از دوم خرداد از پس یک دوره ی طولانی خفقان پدید آمد و در استقبال بی نظیر و گسترده ی مردم از روزنامه های اصلاح طلبی ببینیم که زبان گویای مردم ترس خورده و نا امید بودند . بازی گران اصلی سیاست در ایران با در نظر گرفتن مجموع این شرایط و با دقت و هوشمندی اکنون برای به تاخیر انداختن مرگ این پیکری که عنان گسسته می رود دست به کار نقش آفرینی های دیگری خارج از عالم سینما هستند که ساختن و تهیه ی فیلم یک سکانس آن ست. و این رشته سر دراز دارد ، این بتان عیار ! هر روز به شکلی بر می آیند ، دل می برند و باز نهان می شوند .

[شهبارا، وبلاگ شهرام عدیلی پور]