واکنش های جایزه نوبل ادبیات از دید یک تحلیل گر ترکیه، امید حبیبی نیا، بی بی سی

روز گذشته، جایزه ادبیات نوبل به اورهان پاموک نویسنده مشهور ترکیه تعلق گرفت. وی که همواره سیاست های دولت این کشور را در زمینه حقوق بشر، آزادی بیان و برخورد با اقلیت های قومی از جمله ارامنه و کردها مورد انتقاد قرار داده است از جایگاه ویژه ای در میان روشنفکران ترکیه برخوردار است.

در همین ارتباط دالما آراس، استاد کینگز کالج دانشگاه لندن*، درباره اهمیت این جایزه برای ترکیه و به ویژه روشنفکران ترک درگفتگويی با سايت فارسی بی بی سی گفت : "این نخست بار است که یک نویسنده ترک برنده جایزه نوبل ادبیات شده است. پیامدهای متعارض این جایزه قابل توجه است. ترکیه سابقه طولانی در پرورش روشنفکران دارد."

وی ادامه داد: "اما از آنجا که پاموک سیاست های دولت ترکیه در برخورد با موضوع ارامنه و کردها را مورد انتقاد قرار داده است، از محبوبیت چندانی در ترکیه برخوردار نبوده است. با این حال این جایزه سبب غرورترک ها می شود و به آن ها این احساس را می دهد که ترک ها قادر به بنای جایگاه ویژه ای برای مشارکت درحقوق بشر هستند."

خانم آراس درخصوص تاثير اين جايزه در روابط ترکیه با اتحادیه اروپا گفت: "این قضیه دو رو دارد، در یک سو ترکیه مفتخر است که توانسته است یک متفکر و روشنفکر بین المللی را به جهان عرضه کند و از سوی دیگر اورهان پاموک از سیاست های ترکیه در برابر کردها انتقاد می کند و تاکید او بر واقعی بودن قتل عام ارامنه در ترکیه یک موضوع مجادله برانگیز در مباحث سیاسی است."

این استاد دانشگاه افزود: "در ترکیه برخی محافل( که تنها شامل محافل ملی گرا نمی شود) معتقدند که همراهی پاموک با مواضع کشورهای اروپایی در برابر کردها و ارامنه خیانت به ملت مسحوب می شود.به علاوه هسویی او با اتحادیه اروپا در باره نقض آزادی بیان و حقوق بشر در ترکیه، موضع دولت ترکیه را تضعیف می کند."

خانم آراس اشاره می کند که این امر به نحو کنایه آمیزی بر تفاوت های بین ترکیه و غرب را بیان می کند: "ترکیه به همان دلیلی پاموک را تحت فشار قرار داد که غرب یکی از عالی ترین جوایز خود را به او تقدیم کرد.در همین حال برخی محافل در ترکیه معتقدند که پس از جایزه نوبل پاموک، برخی از کشورهای اروپایی مانند فرانسه آنکارا را تحت فشار بیشتری برای پذیرش مواضع خود قرار خواهند داد و یا حتی از پذیرش ترکیه به اتحادیه اروپا خودداری خواهند کرد."

دالما آراس درباره نقش اورهان پاموک در فرهنگ امروزین ترکیه می گوید: "با وجود آنکه او در ترکیه از محبوبیت بسیاری در ترکیه برخوردار نیست بسیار مشهور است. او چند بار تاکید کرده است که خود را فرزند ترکیه می داند و این کشور را دوست دارد. با این حال او در روایت این که ترک بودن چه معنایی دارد بسیار موفق بوده است. از جغرافیا گرفته تا تاریخ، سیاست و زندگی روزمره در ترکیه تفاوت های میان مردم ترکیه در شرق و غرب این کشور را جا به جا نشان داده است."

وی افزود: "من تصور می کنم که موفقیت پاموک بیانگر دوگانگی یا تناقض این موضوعات در هم پیچیده است که در فرهنگ ترکیه در هم می آمیزد."

دالما آراس در این گفتگو در باره پیامدهای این جایزه در ترکیه با توجه به موضوعاتی چون آزادی بیان گفت: "مردم ترکیه می توانند به پرورش دادن روشنفکرانی چون پاموک افتخار کنند، چیزی که جامعه، ملت یا افراد را تحت تاثیر قرار می دهد."

وی تاکید می کند: "اگر ترکیه می خواهد پیشرفت کند نه به خاطر القائات اتحادیه اروپا بلکه به دلیل نیازهای خودش باید به مردم آزادی بیان اعطاء کند و نباید در افکار عمومی کشوری ترسناک قلمداد شود."

دالما آراس معتقد است: "تا زمانی که شما دولت و جامعه ای دارای مدارا و پذیرای همه دیدگاه ها نداشته باشید، توسعه غیر ممکن است.در این زمینه من تصور می کنم موفقیت پاموک، فشار بیشتری بر دولت ترکیه وارد می آورد تا به لغو قوانینی چون ماده 301 تسریع بخشد. بر اساس این ماده هر کسی که با نظرگاه های رسمی دولت ترکیه در باره موضوعات حساسی چون ارامنه و کردها موافق باشد قابل مجازات قلمداد می شود."

از این تحلیلگر مسائل ترکیه در باره واکنش ها به جایزه نوبل ادبیات اورهان پاموک در ترکیه پرسیدم، وی پاسخ داد: " احساسات مختلفی در این باره وجود داشته است. از یک سو غرور ملی ترک ها برای موفقیت در یک گستره روشنفکرانه برانگیخته شده است و از سوی دیگر دیدگاه های سیاسی پاموک در باره کردها و ارامنه سبب شده است تا برخی دیگر چندان احساس خوشحالی نکنند.

وی یاد آوری می کند که "برخی محافل تندرو حتی معتقدند که به دلیل همدستی پاموک با دشمنان ترکیه این جایزه به وی داده شده است. همزمانی اعطای این جایزه با تصویب قانونی که انکار قتل عام ارامنه در فرانسه را قابل تعقیب قضایی می داند سبب شده است تا همزمان با درخشش پاموک روزهای سختی نیز در ترکیه در پیش رو باشد."

--------------------
* دالما آراس، دکترای مطالعات خاورمیانه از دانشگاه منچستر، استاد روابط خارجی ترکیه در کینگز کالج دانشگاه لندن و دکترای روابط بین الملل و هچنین عضو گروه فکر ترکیه در آنکارا است.

وی همچنین در رشته مطالعات رسانه ها نیز تحصیل کرده و با روزنامه های مشهور ترکیه و فصلنامه مطالعات خاورمیانه همکاری می کند.